Ένα δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ πoλέμου που εγείρει ζητήματα σχετικά με την ηθική και μας υπενθυμίζει τη θυσία.
Υπάρχει λόγος για τον τίτλο του Ο μόνος επιζών. Δεν είναι μια μεταφορά, μια αναλογία, ή ένα φτηνό τρικ για να ξεγελάσει το κοινό. Οι θεατές δεν θα συναντήσουν μια διαστρεβλωμένη πλοκή ή μια αποκάλυψη που να προκαλεί παραισθήσεις κατά τη διάρκεια της κορύφωσης. Είναι μια ενσωματωμένη παραποίηση. Το Ο μόνος επιζών τελειώνει με, επίσης, ένα μοναχικό επιζώντα.
Ενώ τα περισσότερα χαρακτηριστικά δεν διαφημίζουν την προβλεψιμότητα ως σημείο κομπορρημοσύνης, εκ των υστέρων—προς έκπληξή μου— το Ο μόνος επιζών βελτιώνεται ως αφήγηση. Παρόμοια με το λαμπρό Πτήση 93 του Πολ Γκρίνγκρας, γνωρίζουμε τη μοίρα των χαρακτήρων, που σημαίνει ότι η ένταση αυξάνεται κατά τη διάρκεια της ιστορίας. Ο σκηνοθέτης Πίτερ Μπεργκ (The Kingdom, Friday Night Lights, Battleship) ξέρει ότι ξέρουμε που το πηγαίνει. Ωστόσο αντί να ρίχνει προπετάσματα καπνού προκειμένου να κρύψει το αναπόφευκτο, ο Μπεργκ επικεντρώνεται σε δύο στόχους: να φτάσει στο τέλος, και να μας βοηθήσει να αισθανθούμε όταν φτάσουμε εκεί.
‘Ο μόνος επιζών’ Φωτό: Gregory E. Peters / Universal Pictures
Βασισμένο στην εμπορική επιτυχία του βιβλίου του Μάρκους Λουτρέλ, Ο μόνος επιζών αφηγείται την απίστευτη αληθινή ιστορία της επιχείρησης Κόκκινα Φτερά, μιας αμερικανικής αποστολής του 2005 για τη σύλληψη ή εξουδετέρωση του ανώτερου αξιωματούχου της Αλ Κάιντα Αχμάντ Σαχ. Μετά από μια γρήγορη προσγείωση στο βόρειο Αφγανιστάν, τέσσερις πεζοναύτες φτάνουν σε ένα μικρό χωριό κοντά στα δύσβατα Πακιστανικά σύνορα. Η ομάδα, που αποτελείται από τον Υπολοχαγό Μάικλ Μέρφι (Τέιλορ Κιτς), τον επιλοχία Λουτρέλ (Μαρκ Γουόλμπεργκ) και τους λοχίεςΜατ Άξελσον (Μπεν Φόστερ) και Ντάνι Ντίετζ (Εμίλ Χιρς), εντοπίζει γρήγορα τον Σαχ και το μικρό στρατό του των μαχητών.
Καθώς αναχώνονται, η κατάσταση κάνει μια γρήγορη βουτιά. Τρεις Αφγανοί βοσκοί αιγοπροβάτων—ένας από αυτούς παιδί—σκοντάφτει στον Λουτρέλ και την παρέα. Εκτός επαφής με τη βάση, η ομάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια σχεδόν αδύνατη απόφαση: αφήνουν τους αμάχους και θέτουν σε κίνδυνο την αποστολή, ή τους σκοτώνουν και τελειώνουν την επιχείρηση με τον Σαχ.
Καθώς οι πεζοναύτες φυλλομετρούν τις επιλογές τους, τελικά απελευθερώνοντας τους κρατουμένους, ο Μπεργκ αξιοποιεί τις γνώσεις μας για την ιστορία προκειμένου να ενισχύσει το ηθικό δίλημμα της ομάδας. Εκ των υστέρων επιτρέπει στο θεατή να κατανοήσει απολύτως τα πράγματα έξω απ’ τα δόντια—τα διακυβεύματα είναι μεγαλύτερα από ό,τι ακόμη και οι ίδιοι οι χαρακτήρες συνειδητοποιούν.
Το Ο μόνος επιζών μας αναγκάζει να παλέψουμε όχι μόνο με την απόφαση της ομάδας, αλλά και με τις δικές μας αντιλήψεις σχετικά με το σωστό και το λάθος. Μπορούμε να δικαιολογήσουμε μια πράξη εάν αυτή αποτρέπει μια μεγαλύτερη ζημιά στο μέλλον; Με τον τρόπο αυτό, ωθούμαστε στο να εξετάσουμε την ίδια την αντίληψη της ηθικής—είναι απλώς ό,τι δίνει προτεραιότητα στο απόλυτο “καλό” ως σύνολο; Είναι ένα υποπροϊόν των προγονικών μας ενστίκτων επιβίωσης;
Εάν οποιαδήποτε από αυτές τις εξηγήσεις είναι αλήθεια, το ηθικό δίλημμα στο Ο μόνος επιζών φαίνεται αβάσιμο. Σκοτώστε τους βοσκούς, πιθανώς συμπαθούντες των Ταλιμπάν, και τελειώστε την αποστολή: ο φόνος δικαιολογείται επειδή είναι για το “υπέρτατο καλό”. Ο Άξελσον το θέτει αυτό το θέμα κατά τη διάρκεια της έντονης συζήτησης της ομάδας. “Ο Σαχ σκότωσε 20 πεζοναύτες την περασμένη βδομάδα. Τον αφήνουμε να φύγει, σαράντα περισσότεροι θα πεθάνουν την επόμενη βδομάδα.”
Ίσως ακούσια, το Ο μόνος επιζών αντανακλά μια βιβλική αντίληψη της ηθικής εμμέσως παινεύοντας την απόφαση της ομάδας, μια επιλογή που θέτει ένα σπουδαιότερο λόγο πάνω σε αυτήν την παρούσα ζωή. Το να διακινδυνεύεις τη ζωή κάποιου προκειμένου να ζήσεις σύμφωνα με έναν κώδικα τιμής είναι ευγενές και γενναίο. Η ηθική είναι κάτι περισσότερο από ένας προσωρινός τελικός στόχος ή μια διαδρομή επιβίωσης. Παρέχει νόημα. Είναι μια αντανάκλαση κάτι μεγαλύτερου.
Το Ο μόνος επιζών επίσης δαπανά πολύ χρόνο σε μια απόκοσμη ρεαλιστική μάχη στην οποία οι ήρωες μας βρίσκονται οπλισμένοι και σε υλικοτεχνικά μειονεκτική θέση—ένα ατρόμητο, γενναίο υποπροϊόν μιας σύγχρονης στρατιωτικής μάχης. Η βία γίνεται βασικός χαρακτήρας με κάθε πληγή, σπάσιμο οστών, και σταγόνας αίματος. Ο πόλεμος είναι κόλαση. Είναι φρικιαστικός, ζοφερός, και αμείλικτος.
Ο Εμίλ Χιρς στο ‘Ο μόνος σπιζών’ Φωτό: Universal Pictures
Σε μια πρόσφατη προβολή του Ο μόνος επιζών, μίλησα με τον Μπεργκ σχετικά με τα κίνητρά του να κάνει την ταινία. “Νιώθω πολύ έντονα σχετικά με την ιστορία, αλλά το πιο σημαντικό, πιστεύω ακράδαντα ότι εμείς ως Αμερικανοί πρέπει να αναγνωρίσουμε τη θυσία που μερικοί από τους καλύτερους και λαμπρότερους [της χώρας μας] κάνουν για λογαριασμό μας,” σημείωσε ο Μπεργκ. “Είναι πραγματικό, συμβαίνει, και νομίζω ότι είναι πολύ, πολύ σημαντικό να αποδώσουμε σεβασμό σε αυτούς τους ανθρώπους.”
Αυτό είναι αποκαλυπτικό, και μας δίνει ένα φακό μέσω του οποίου να δούμε την ταινία, η οποία είναι πιο σωστά ένα δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ (docudrama). Ο κύριος στόχος του Μπεργκ είναι το να εκτιμήσει το κοινό τον πόνο, τη μοναξιά, και τις δύσκολες αποφάσεις που το στρατιωτικό προσωπικό μας βιώνει κάθε μέρα. Εξαιτίας αυτού, η δέσμευσή του για την ιστορία του Λουτρέλ υπερισχύει την επιθυμία του να κάνει μια τέλεια κινηματογραφική αφήγηση. Η ακρίβεια κερδίζει την πλοκή—σε αντίθεση, ας πούμε, με το Οδηγός Διαπλοκής, στo οποίo τα πραγματικά γεγονότα είναι ανοιχτά επεξεργασμένα και τα γεγονότα αλλάζουν χάριν της ανάπτυξης του χαρακτήρα.
Μερικοί θα δουν αναπόφευκτα την πλοκή του Ο μόνος επιζών ως υπερβολικά απλοϊκή, θυσιασμένη στο βωμό της βίας και του θαρραλέου ρεαλισμού. Αλλά το μοτίβο της ταινίας ταιριάζει ακριβώς με αυτό για το οποίο προορίζεται: ο Μπεργκ θέλει να φύγετε από τον κινηματογράφο με μια αίσθηση εκτίμησης για τη στρατιωτική θυσία. Τα θύματα δεν είναι απλά αριθμοί στις ειδήσεις—είναι πραγματικά, ζωντανά άτομα με φίλους και αγαπημένους.
Με κινηματογραφικούς όρους, δεν είναι μια τέλεια ταινία. Υπάρχουν φορές που η βία—ειδικά η αλλεπάλληλη κατρακύλα στο βουνό—φαίνεται λίγο περιττή. Ωστόσο, το κύριο μέλημά της δεν είναι το να είναι μια τέλεια ταινία, παρόλο που είναι μια ακριβής. Μερικές φορές η βοήθεια δεν έρχεται. Μερικές φορές το να κάνεις το σωστό πράγμα σημαίνει ταλαιπωρία.
Γι’ αυτό το λόγο, το Ο μόνος επιζών δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ως ένα κινηματογραφικό αριστούργημα, αν και είναι μια εξαιρετική πολεμική ταινία. Βλέπεται καλύτερα ως αυτό που είναι: ένα δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ (docudrama), με κομμάτια που θυμίζουν τη συντροφικότητα και άμεση δράση του Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν ή αγγίζουν την ένταση του Μαύρο Γεράκι: Η Κατάρριψη. Οι παραστάσεις είναι ισχυρές και η ροή είναι σταθερή, αν και η ιστορία θα μπορούσε να επωφεληθεί από περισσότερη ανάπτυξη των χαρακτήρων.
Ενώ το Ο μόνος επιζών είναι δυσοίωνο κατά περιόδους, έχει επίσης μια αίσθηση ελπίδας: ότι υπάρχουν καλοί άνθρωποι που κάνουν αυτό που είναι σωστό, παρά τις συνέπειες· ότι ακόμα και όταν σκοτεινοί καιροί μάς κάνουν να προβληματιζόμαστε σχετικά με την ύπαρξη του Θεού, θαύματα εξακολουθούν να συμβαίνουν ολόγυρά μας. Στο τέλος, το καλό εξακολουθεί να υπάρχει. Όπως και στην ταινία, ξέρουμε ότι έρχεται. Εμείς απλά πρέπει να κάνουμε το ταξίδι πρώτα.
