Τι μας διδάσκουν οι χιμπατζήδες για τη λεπτή γραμμή μεταξύ πίστης και απάθειας.

Η θρυλική Βρετανίδα πρωτευοντολόγος Τζέιν Γκούνταλ (γεν. 3 Απριλίου 1934) είναι ονομαστή όχι μόνο ως η μεγαλύτερη ειδικός της ανθρωπότητας πάνω στους χιμπατζήδες αλλά και ως ένα αξιόλογο μυαλό που γεφυρώνει την αυστηρότητα της επιστήμης με την ευαισθησία της πνευματικότητας. Σε ένα απόσπασμα από την εντελώς φανταστική εξερεύνηση της επιστήμης και της πνευματικότητας του 1999, Reason for Hope: A Spiritual Journey, που μας έδωσε επίσης το πανέμορφο ποίημα “The Old Wisdom”, η Γκούνταλ προβληματίζεται πάνω σε μια δύσκολη στιγμή της ζωής της — το διαζύγιό της το 1974, σε συνδυασμό με την προσπάθειά της να συμβιβάσει την πίστη σε μια ανώτερη δύναμη που έτρεφε σε όλη της τη ζωή με τη νέα κατανόηση και το δέος απέναντι στην εξέλιξη ύστερα από τη μεταμορφωτική της εμπειρία πάνω στη μελέτη των χιμπατζήδων, στο Εθνικό Πάρκο Κόμπε Στριμ.

Γράφει:

Ακόμη και αν δεν υπήρχε Θεός, ακόμη και αν τα ανθρώπινα όντα δεν είχαν ψυχή, θα εξακολουθούσε να είναι αλήθεια ότι η εξέλιξη έχει δημιουργήσει ένα εκπληκτικό ζώο — το ανθρώπινο ζώο — κατά τη διάρκεια των εκατομμυρίων ετών. Έτσι ολόιδιοι με τους βιολογικούς μας συγγενείς, τους χιμπατζήδες, αλλά και τόσο διαφορετικοί. Επειδή η μελέτη μας πάνω στους χιμπατζήδες έχει βοηθήσει στο να εντοπίσουμε όχι μόνο τις ομοιότητες μεταξύ αυτών και ημών, αλλά επίσης και εκείνους τους τρόπους με τους οποίους είμαστε πιο διαφορετικοί. Βεβαίως, δεν είμαστε τα μόνα όντα με προσωπικότητα, λογική, αλτρουισμό, και συναισθήματα όπως χαρά και θλίψη· ούτε είμαστε τα μόνα όντα ικανά για ψυχική όπως και σωματική ταλαιπωρία. Αλλά η νοημοσύνη μας έχει αυξηθεί έντονα σε πολυπλοκότητα από τη στιγμή που οι ​​πρώτοι πραγματικοί άνθρωποι διακλαδώθηκαν από τη γενιά των πιθηκάνθρωπων περίπου δύο εκατομμύρια χρόνια πριν. Και εμείς, και μόνο εμείς, έχουμε αναπτύξει μια εξελιγμένη ομιλούσα γλώσσα. Για πρώτη φορά στην εξέλιξη, ένα είδος εξελίχθηκε που ήταν σε θέση να διδάξει τους νεότερούς του σχετικά με αντικείμενα και γεγονότα που δεν φαίνονται, να κληροδοτήσει τη σοφία που σταχυολογήθηκε από τις επιτυχίες — και τα λάθη — του παρελθόντος, να κάνει σχέδια για το απώτερο μέλλον, να συζητήσει ιδέες έτσι ώστε να μπορούν να καλλιεργηθούν, μερικές φορές έξω από κάθε αποδοχή, μέσω της συνδυασμένης σοφίας της ομάδας.

Απηχώντας το θρήνο του Μαρκ Τουέιν ότι συχνά χρησιμοποιούμε τη θρησκεία ως μια μάσκα για τον ανθρώπινο εγωισμό, η Γκούνταλ εξετάζει πώς αυτές οι ανθρώπινες ικανότητες ξεδιπλώνονται πέρα από το διανοητικό και το πνευματικό προκειμένου να επηρεάσουν τις ίδιες τις συμπεριφορές που διαμορφώνουν το μέλλον μας και τις ευθύνες που έχουμε για το είδος μας, όλα τα είδη, και τον πολύτιμο κοινόχρηστο πλανήτη μας:

Με τη γλώσσα μπορούμε να θέσουμε, όπως κανένα άλλο ον δεν μπορεί, εκείνες τις ερωτήσεις σχετικά με το ποιοι είμαστε και γιατί είμαστε εδώ. Και αυτή η ιδιαίτερα ανεπτυγμένη νοημοσύνη σημαίνει, ασφαλώς, ότι έχουμε μια ευθύνη απέναντι στις άλλες μορφές ζωής του πλανήτη μας των οποίων η ύπαρξη απειλείται από την αλόγιστη συμπεριφορά του δικού μας ανθρώπινου είδους — εντελώς ανεξάρτητα από το αν πιστεύουμε ή όχι στο Θεό. Πράγματι, όσοι δεν αναγνωρίζουν κανέναν Θεό, αλλά είναι πεπεισμένοι ότι είμαστε σε αυτόν τον κόσμο από ένα εξελικτικό ατύχημα, μπορεί να είναι πιο ενεργοί στην περιβαλλοντική ευθύνη — επειδή αν δεν υπάρχει Θεός, τότε, προφανώς, εξαρτάται αποκλειστικά από εμάς να διορθώσουμε τα πράγματα. Από την άλλη πλευρά, έχω συναντήσει έναν αριθμό ανθρώπων με ισχυρή πίστη στο Θεό που αδιαφορούν για τις δικές τους ανθρώπινες ευθύνες, πιστεύοντας ότι όλα είναι ασφαλή “στα χέρια του Θεού.” Ανατράφηκα να πιστεύω ότι “ο Θεός βοηθά όσους βοηθούν τον εαυτό τους.” Θα έπρεπε όλοι να αναλάβουν τις ευθύνες τους, όλοι να παίξουμε το ρόλο μας βοηθώντας στο να βελτιώσουμε και να θεραπεύσουμε τον πλανήτη που, με τόσους πολλούς τρόπους, έχουμε βεβηλώσει.