Κάποτε ο Βολταίρος στο «Φιλοσοφικό Λεξικό» του θα γράψει:

«Το μεγαλύτερο κακό της ανθρωπότητας είναι η διχόνοια, κι’ ένα βάλσαμο υπάρχει, η αμοιβαία ανοχή.»

Στη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, υπήρξαν πάμπολλες συγκρούσεις με θρησκευτικό περιεχόμενο. Όλοι πολεμούσαν για την «αλήθεια» τους, χωρίς αγάπη και ευσπλαχνία. Ακόμα και σήμερα, η μισαλλοδοξία δεν αποτελεί ξένο φαινόμενο· τουλάχιστον για ένα μεγάλο τμήμα της ανθρωπότητας. Παρ’ όλα αυτά, μερικές γωνιές σε αυτόν τον ταλαίπωρο πλανήτη είναι πραγματικά μια παρηγοριά, καθώς κυριαρχεί ο σεβασμός στο διαφορετικό.

Η γειτονική μας χώρα, η Αλβανία, αποτελεί ένα έξοχο παράδειγμα θρησκευτικής ανεκτικότητας. Φυσικά, θα υπάρξουν πολλοί που θα πουν πως κάτι τέτοιο δεν ισχύει, για διάφορους λόγους. Όμως, πρέπει να τονίσω ότι το παρόν άρθρο πραγματεύεται τη σχέση των θρησκευτικών ομάδων, όπως επίσης και τη σχέση των Αλβανών πολιτών μεταξύ τους, ανεξαρτήτου θρησκείας. Συνεπώς, ας μου επιτραπεί να παραθέσω τα στοιχεία, τις εμπειρίες και την άποψή μου.

Εντούτοις, μια ιστορική αναδρομή είναι αναγκαία. Στην Αλβανία, από το 1944 έως το 1967, η θρησκεία, αν και επιτρεπόταν, ήταν υπό τη συνεχή επίβλεψη του καθεστώτος Χότζα. Επικρατούσε δηλαδή μια κατάσταση παρόμοια με εκείνη των άλλων κομμουνιστικών καθεστώτων. Τον Νοέμβριο του 1967, όμως, το αλβανικό κράτος θα ακύρωνε όλα τα διατάγματα τα οποία ρύθμιζαν τις σχέσεις προς τα διάφορα θρησκεύματα της χώρας. Το Ε’ Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Αλβανίας (30.11.1969) διακήρυξε πως η Αλβανία «έγινε το πρώτο αθεϊστικό κράτος της υφηλίου». Το Σύνταγμα του 1976 απαγόρευσε κάθε θρησκευτική έκφραση, δημόσια ή ιδιωτική [1]. Συγκεκριμένα το Σύνταγμα [2] ανέφερε:

«Άρθρο 37

Το κράτος δεν αναγνωρίζει καμία θρησκεία και υποστηρίζει και αναπτύσσει την αθεϊστική προπαγάνδα για να ριζώσει στους ανθρώπους η κοσμοθεωρία του επιστημονικού υλισμού.

Άρθρο 55

Απαγορεύεται η δημιουργία οποιασδήποτε οργάνωσης με χαρακτήρα φασιστικό, αντιδημοκρατικό, θρησκευτικό και αντισοσιαλιστικό. […]»

Ήταν σε όλη την Ιστορία του ανθρώπινου γένους, το μοναδικό καθεστώς που απαγόρευσε με τον πλέον απόλυτο τρόπο, κάθε θρησκευτική έκφραση, για κάθε θρησκευτική ομάδα, είτε αυτοί ήταν Χριστιανοί είτε Μουσουλμάνοι. Ναοί γκρεμίστηκαν ή μετατράπηκαν σε γυμναστήρια, αποθήκες, στάβλους, ιερά βιβλία κάηκαν, η παράδοση καταστράφηκε [3]. Χαρακτηριστικά, ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας κ. Αναστάσιος αναφέρει:

«Στη χώρα αυτή είχαν σταυρώσει και είχαν θάψει τον Χριστό για 23 χρόνια. Τελικά όμως ο Χριστός Ανέστη.» [3]

Και πράγματι «ο Χριστός Ανέστη». Από την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος τη δεκαετία του ’90 έως σήμερα, η Ορθόδοξη Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Αλβανίας, όπως επίσης και οι άλλες θρησκευτικές κοινότητες προσπαθούν να ανασυγκροτηθούν. Πρέπει να σημειωθεί πως στην Αλβανία υπάρχουν πέντε βασικές θρησκευτικές κοινότητες:

1. Η Μουσουλμανική Κοινότητα της Αλβανίας (Σουνίτες), οι οποίοι αποτελούν την πλειοψηφία της χώρας
2. Η Ορθόδοξη Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Αλβανίας
3. Η Καθολική Εκκλησία, της οποίας όργανο είναι το Επισκοπικό Συνέδριο της Αλβανίας
4. Το Παγκόσμιο Αρχηγείο των Μπεκτασί (σέχτας του Μουσουλμανισμού)
5. Η Ευαγγελική Αδελφότητα της Αλβανίας

Τα ποσοστά των πιστών που ανήκουν σε κάθε κοινότητα είναι ρευστά και δεν είναι εύκολο να οριστούν. Σύμφωνα με απογραφή του 1927, οι αριθμοί είναι οι εξής: Μουσουλμάνοι (Σουνίτες και Μπεκτασί) 67.5%, Ορθόδοξοι 22.3%, Καθολικοί 10%. Σε μιαν άλλη απογραφή, που έγινε από τις Ιταλικές αρχές το 1942, τα αποτελέσματα ήταν: Μουσουλμάνοι 68.9% (Σουνίτες 54.17% και Μπεκτασί 14.73%) και Χριστιανοί 31% (Ορθόδοξοι 20.7% και Καθολικοί 10.3%). Τα άνωθι στοιχεία παραθέτει η Ορθόδοξη Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Αλβανίας σε επίσημη δήλωσή της που παρουσιάζει τα στοιχεία της απογραφής που έγινε το 2011 ως «ανακριβή και απαράδεκτα» [4]. Η εν λόγω απογραφή παραθέτει τα εξής («SHQIPËRI | ALBANIA, CENSUSI I POPULLSISË DHE BANESAVE 2011 | POPULATION AND HOUSING CENSUS 2011, Pjesa 1 | Part 1», σελ. 71) [5]:

• Μουσουλμάνοι 56,70%
• Μπεκτασί 2,09%
• Καθολικοί 10,03%
• Ορθόδοξοι 6,75%
• Ευαγγελικοί 0,14%
• Άλλοι Χριστιανοί 0,07%
• Πιστοί χωρίς δόγμα 5,49%
• Άθεοι 2,50%
• Άλλοι 0,02%
• Επιλέγουν να μην απαντήσουν 13,79%
• Μη σχετικοί/ όχι καθορισμένοι 2,43%

Σε κάθε περίπτωση δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Αλβανία δεν έχει επίσημη θρησκεία και πως για δεκαετίες το θρησκευτικό συναίσθημα καταδιώχθηκε. Συνεπώς οι αριθμοί είναι δεν είναι απόλυτοι.

Όμως η θρησκεία δεν απευθύνεται στους αριθμούς, αλλά στους ανθρώπους. Ήδη από το 1991 οι Αλβανοί προσπαθούν να ξαναβρούν τις θρησκευτικές τους παραδόσεις και να συνδεθούν με τις πνευματικές τους ρίζες. Το αλβανικό Σύνταγμα επιτρέπει την άσκηση οποιασδήποτε θρησκείας, όπως και την αλλαγή της. Σε μια οικογένεια η ύπαρξη μελών διαφορετικών θρησκευτικών παραδόσεων αποτελεί σύνηθες φαινόμενο. Η ελεύθερη έκφραση της θρησκευτικής ταυτότητας στην Αλβανία του 21ου αιώνα είναι κάτι που κατοχυρώνεται στα εξής άρθρα του Συντάγματος [6]:

«Άρθρο 3

Η ανεξαρτησία και η εδαφική ακεραιότητα, η αξιοπρέπεια του ανθρώπου, τα δικαιώματα και οι ελευθερίες του, η κοινωνική δικαιοσύνη, η συνταγματική τάξη, η πολυφωνία, η εθνική ταυτότητα και κληρονομιά, η θρησκευτική συνύπαρξη καθώς και η αρμονική συμβίωση των Αλβανών με τις μειονότητες αποτελούν τις θεμελιώδεις αρχές που σέβεται και προστατεύει το Κράτος.

Άρθρο 10

1. Στη Δημοκρατία της Αλβανίας δεν υπάρχει επίσημη θρησκεία.
2. Το Κράτος παραμένει ουδέτερο σε ζητήματα θρησκευτικής πίστης και συνείδησης και εγγυάται την ελεύθερη έκφρασή τους στη δημόσια ζωή.
3. Το Κράτος αναγνωρίζει την ισότητα των θρησκευτικών κοινοτήτων.
4. Το Κράτος και οι θρησκευτικές κοινότητες σέβονται αμοιβαία την ανεξαρτησία τους και συνεργάζονται για το αμοιβαίο όφελος. […]

Άρθρο 18

1. Όλοι είναι ίσοι ενώπιον του νόμου.
2. Κανένας δεν υφίσταται ειδικές διακρίσεις λόγω φύλου, φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, γλώσσας, λόγω πολιτικών, θρησκευτικών ή φιλοσοφικών πεποιθήσεων, είτε και λόγω οικονομικής, μορφωτικής, κοινωνικής κατάστασης ή καταγωγής.
3. Κανένας δεν επιτρέπεται να υποστεί διακρίσεις κατά την παράγραφο 2, εάν δεν υπάρχουν εύλογοι και αντικειμενικοί νομικοί λόγοι προς τούτο.

Άρθρο 24

1. Η ελευθερία της συνείδησης και της θρησκείας προστατεύεται.
2. Καθένας είναι ελεύθερος να επιλέγει ή να μεταβάλει θρησκευτικές ή πολιτικές πεποιθήσεις και να τις εκδηλώνει ατομικά ή συλλογικά, δημόσια ή στην ιδιωτική του ζωή, μέσω της λατρείας, της παιδείας ή της τέλεσης τελετουργιών.
3. Κανένας δεν εξαναγκάζεται και σε κανέναν δεν απαγορεύεται να συμμετέχει σε μια θρησκευτική κοινότητα ή στις δραστηριότητές της καθώς και να δημοσιοποιεί τις πεποιθήσεις ή το θρήσκευμά του.»

Ο σεβασμός στα πιστεύω του άλλου είναι κάτι που δεν λείπει από την αλβανική κοινωνία. Σε μια πολυκατοικία, για παράδειγμα, μπορούν να ζουν αρμονικά Μουσουλμάνοι, Ορθόδοξοι και Καθολικοί. Ο σεβασμός, η ανεκτικότητα και ο διάλογος γίνεται πράξη και από τους επικεφαλής των θρησκευτικών κοινοτήτων.

Στις 25 Οκτωβρίου 2007 ιδρύθηκε το Διαθρησκειακό Συμβούλιο της Αλβανίας (KNFSH) από τους τέσσερις επικεφαλής των παραδοσιακών θρησκευτικών κοινοτήτων της χώρας: τον Η. Selim Muça (Μουσουλμανική Κοινότητα), τον Μακαριώτατο Αναστάσιο Γιαννουλάτο (Ορθόδοξη Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Αλβανίας), τον Mons. Rrok Mirdita (Καθολική Εκκλησία) και τον H. Dede Reshat Bardhi (Μπεκτασί). Στις 22.10.2018 έγινε πλήρες μέρος του Συμβουλίου η Ευαγγελική Αδελφότητα της Αλβανίας [7].

Όπως αναφέρεται και στην επίσημη ιστοσελίδα του Συμβουλίου [7]:

«Το Διαθρησκειακό Συμβούλιο της Αλβανίας έχει ως σκοπό του να προάγει τον διαθρησκειακό διάλογο και την αρμονία μέσω κοινών ερευνητικών σχεδίων και δραστηριοτήτων.»

Η δράση των θρησκευτικών κοινοτήτων είναι πραγματικά αξιοθαύμαστη. Το Διαθρησκειακό Συμβούλιο κάνει προσπάθειες να συμβάλει στην ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω απόσπασμα από την δήλωση που έγινε τον Ιούνιο του 2018 [8]:

«Είμαστε πεπεισμένοι ότι ο δρόμος προς την Ευρωπαϊκή Ένωση αντιπροσωπεύει την πολύχρονη επιθυμία των ανθρώπων μας, όπως και τις αξίες μιας ελεύθερης κοινωνίας, όπου ο καθένας μπορεί να εκφράζει τα δικαιώματά του και ανάμεσα σε αυτά, το δικαίωμα της ελευθερίας και της θρησκευτικής πίστης είναι θεμελιώδη. Είμαστε ευγνώμονες στον Κύριο για το γεγονός ότι η ιστορία του αλβανικού λαού έχει δείξει μια σταθερή μακροζωία της αξίας του σεβασμού της θρησκευτικής διαφορετικότητας, ζώντας μαζί αρμονικά σαν μια οικογένεια.»

Τους τελευταίους μήνες η Αλβανία διέρχεται μια πρωτοφανή πολιτική κρίση. Οι θρησκευτικοί ηγέτες προσπαθούν, με τις δηλώσεις αλλά και το παράδειγμά τους να κατευνάσουν τα οξυμένα πνεύματα. Η Μουσουλμανική Κοινότητα της Αλβανίας σε δήλωσή της 1η Ιουνίου 2019 [9] αναφέρει:

«Η πολιτική να πάρει παράδειγμα από την αρμονία και τον διάλογο των θρησκειών στην Αλβανία, να είναι πιο συνεργατικοί ο ένας με τον άλλον. Όπως η πολιτική είναι υπερήφανη για τη θρησκευτική αρμονία στον κόσμο, ας δείξει ότι ξέρει να είναι και η ίδια παράδειγμα στην μετάδοση τέτοιων δημοκρατικών αξιών. Να κάτσουν να βρουν λύση για το καλό του αλβανικού λαού.»

Η δράση των θρησκευτικών κοινοτήτων έχει σημαντική θέση στην αλβανική κοινωνία. Υπάρχει ειλικρινής συνεργασία πάνω σε μείζονα θέματα, όπως σχετικά με την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών, την εναντίωση εισόδου χημικών όπλων στην Αλβανία κ.ά.

Επίσης αποτελεί έθιμο πλέον οι θρησκευτικοί ηγέτες να επισκέπτονται ο ένας τον άλλον για να ευχηθούν στις ιερές μέρες και γιορτές της κάθε θρησκείας.

Ακόμα και η θέση των Ναών στα Τίρανα αποδεικνύουν την αρμονία που υπάρχει ανάμεσα στις θρησκευτικές κοινότητες στην Αλβανία.

Ας μου επιτραπεί να κάνω λόγο στο άρθρο αυτό και για τις εμπειρίες μου πάνω στο θέμα. Πέρσι το καλοκαίρι είχα την ευκαιρία να βρεθώ στην πόλη Αυλώνα (Vlorë), κάπου στην νοτιοδυτική Αλβανία. Εκεί λειτουργούν Ναοί διαφόρων θρησκευτικών δογμάτων. Συγκεκριμένα, υπάρχουν χώροι λατρείας για τους Μουσουλμάνους (Σουνίτες), τους Μπεκτασήδες, για τους Χριστιανούς Ορθοδόξους, Καθολικούς, Ευαγγελικούς, Πεντηκοστιανούς και Βαπτιστές. Ειδικούς χώρους λατρείας έχουν επίσης οι Μάρτυρες του Ιεχωβά και η Εκκλησία του Ιησού Χριστού των Αγίων των Τελευταίων Ημερών (Μορμόνοι). Είχα την τύχη να επισκεφθώ —πέραν της Ορθόδοξης Εκκλησία— όλους του Ναούς, πλην των δύο τελευταίων ομολογιών. Οφείλω να ομολογήσω ότι αν και είπα στους ιερείς τους πως δεν είμαι ομόδοξος με αυτούς, εκείνοι δεν δίστασαν καθόλου να με καλωσορίσουν. Ίσα-ίσα χάρηκαν που βρέθηκε κάποιος «ξένος» να ενδιαφερθεί για την πίστη τους. Θυμάμαι χαρακτηριστικά που ο Μπεκτασί υπεύθυνος του Ναού, μου προσέφερε κέρασμα, όπως το συνηθίζουν εξάλλου. Όταν πήγα στο Τζαμί Plumbi, ο Ιμάμης —αν δεν κάνω λάθος στην ονομασία— είχε την ευγενή καλοσύνη να κουβεντιάσει μαζί μου και να μου εξηγήσει τις βασικές αρχές του Ισλάμ.

Λίγες μέρες αργότερα επισκέφθηκα την Ευαγγελική Εκκλησία. Ο πάστορας του Ναού εκείνη τη στιγμή σκούπιζε την είσοδο. Τον ρώτησα αν θα μπορούσα να παρακολουθήσω, μιας και ακολουθούσα διαφορετικό δόγμα. Ο ίδιος δέχθηκε· μάλιστα τόνισε πως όλοι οι Χριστιανοί έχουν την ίδια Βίβλο. Κατά τη Θεία Μετάληψη, είχε την ευγένεια να μου προσφέρει την Θεία Κοινωνία. Φεύγοντας, μου έδωσε σαν αναμνηστικό μια Καινή Διαθήκη. Ήταν πραγματικά πολύ φιλόξενος. Όταν βρέθηκα στην Βιβλική Βαπτιστική Εκκλησία, οι πιστοί με δέχθηκαν με χαρά. Ένας πολύ ευγενικός κύριος είχε τη διάθεση να συζητήσουμε και μετά το πέρας της συνάντησης. Στην Εκκλησία «Η Πόλη των Φώτων» (Πεντηκοστιανοί) έτυχα ίδιας υποδοχής. Επίσης, πρέπει να πω πως σε όποιον Ναό πήγα, ο καθένας προσπαθούσε να μου μιλήσει στα ελληνικά. Η εμπειρία μου στον Αυλώνα επιβεβαίωσε πως η θρησκεία στην Αλβανία δεν είναι κάτι που χωρίζει τους ανθρώπους.

Κλείνοντας, γίνεται κατανοητό πως η Αλβανία αποτελεί ένα εξαίσιο παράδειγμα θρησκευτικής ανεκτικότητας· αν και ένας τέτοιος όρος αδικεί αυτό το «θαύμα» που συμβαίνει στη χώρα. Στην πραγματικότητα μιλάμε για αρμονική συμβίωση των θρησκευτικών ομάδων που διατηρώντας τη δική τους παράδοση, προωθούν τον διάλογο και τον σεβασμό προς τον «άλλο». Άλλωστε όλοι είμαστε παιδιά του ίδιου Θεού και όλοι εμείς έχουμε προορισθεί να ζήσουμε σαν αδέλφια στο κοινό μας σπίτι: τη Γη. Το παράδειγμα της Αλβανίας ας παρακινήσει τις θρησκευτικές κοινότητες του κόσμου, έτσι ώστε όλοι μαζί, να οικοδομήσουμε μια κοινωνία αγάπης.

 

ΠΗΓΕΣ:

1. ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΝ | Αἱ λοιπαί Αὐτοκέφαλοι Ἐκκλησίαι | Ἐκκλησία τῆς Ἀλβανίας
2. ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ, 1976 (στα αλβανικά και αγγλικά)
3. Ρομφαία | Ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος για τα 25 χρόνια πορείας ως Προκαθήμενος
4. ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ | ΕΠΙΣΗΜΗ ΔΗΛΩΣΗ
5. SHQIPËRI | ALBANIA, CENSUSI I POPULLSISË DHE BANESAVE 2011 | POPULATION AND HOUSING CENSUS 2011, Pjesa 1 | Part 1 (στα αλβανικά και αγγλικά)
6. ΤΟ ΑΛΒΑΝΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ (στα ελληνικά και αλβανικά)
7. Διαθρησκειακό Συμβούλιο της Αλβανίας | Η Ιστορία του Διαθρησκειακού Συμβουλίου της Αλβανίας (στα αλβανικά και αγγλικά)
8. Παγκόσμιο Αρχηγείο Μπεκτασί | «Οι επικεφαλής των θρησκευτικών ενώσεων προς τη Γερμανία και τη Γαλλία σχετικά με την έναρξη των διαπραγματεύσεων» (στα αλβανικά και αγγλικά)
9. Μουσουλμανική Κοινότητα της Αλβανίας | Δήλωση της ΜΚΑ σχετικά με την πολιτική κατάσταση του τόπου (στα αλβανικά)