Το όνομα “Einstein” έχει ταυτιστεί με έναν σωρό έννοιες όπως: εξυπνάδα, άτακτα μαλλιά, ατάκες που έχουν μείνει στην ιστορία, e=mc^2, ατομικές βόμβες, θεωρία της σχετικότητας, φωτοηλεκτρικό φαινόμενο. Παρόλα αυτά λίγα είναι γνωστά στους πολλούς για την κοινωνική του δράση.
Ο Einstein, κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψής του στην Αμερική το 1933 ενημερώνεται για το ότι ο Αδόλφος Χίτλερ έχει περάσει στη Γερμανική εξουσία και αποφασίζει να μην ξαναγυρίσει. Ως ανθρωπιστής και ειρηνιστής ισχυρίζεται πως ο πόλεμος είναι αρρώστια. Υπηρετεί την επιστήμη πιστά αλλά λέει δημόσια πως η επιστήμη μπορεί συχνά να προκαλέσει περισσότερο κακό παρά καλό.
Η μεγαλύτερη μεταμέλειά του είναι για το γράμμα του στον πρόεδρο Roosevelt όπου του επισήμανε τη δυνατότητα δημιουργίας της ατομικής βόμβας και τους κινδύνους μιας τέτοιας, ειδικά αν έπεφτε σε λάθος χέρια. Αυτό το γράμμα πυροδότησε και το Manhattan Project και την κατασκευή των μεγαλύτερων φονικών όπλων που χρησιμοποιήθηκαν ποτέ στην ιστορία – τα πυρηνικά.
Μετά το τέλος του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ο υπερήρωας αυτός της επιστήμης, ξέροντας πως ο Μεγάλος Ρατσιστής νικήθηκε, απευθύνεται στη “νικήτρια” Αμερική για να της δείξει πως και αυτή στα ίδια πέφτει, με έναν πολύ λεπτό τρόπο.
Το παρακάτω σημείωμά του το θεωρώ ένα από τα τραγικότερα στην ιστορία της ανθρωπότητας – καθώς το γράφει ένας Εβραίος (θύμα του 2ουΠΠ) στην Αμερική (απελευθερωτική δύναμη) για να της πει πως επικρατεί ρατσισμός μέσα σε αυτή.
Γράφω ως κάποιος που ζει ανάμεσά σας στην Αμερική μόλις λίγο παραπάνω από δέκα χρόνια. Γράφω με σοβαρό και προειδοποιητικό τρόπο. Πολλοί αναγνώστες θα ρωτήσουν:
“Με ποιο δικαίωμα μιλάει αυτός για πράγματα που αφορούν εμάς και μόνο, και με τα οποία κανένας νεοφερμένος δεν επιτρέπεται να ακουμπά;”
Δεν νομίζω πως τέτοια στάση μπορεί να δικαιολογηθεί. Ένας που έχει μεγαλώσει σε κάποιο περιβάλλον, πολλά τα θεωρεί δεδομένα. Από την άλλη, ένας που έρχεται σε μια χώρα ως ώριμη προσωπικότητα μπορεί να έχει μια ανήσυχη ματιά για κάθε τι το ιδιότροπο και χαρακτηριστικό. Πιστεύω ένας τέτοιος θα έπρεπε να μιλάει ελεύθερα για το τι βλέπει και αισθάνεται, γιατί κάνοντάς το μπορεί να φανεί χρήσιμος.
Αυτό που μπορεί να κάνει έναν νεοφερμένο να αφοσιωθεί στη χώρα είναι η δημοκρατική αίσθηση των ανθρώπων. Δεν εννοώ τόσο το δημοκρατικό πολίτευμα της χώρας, όσο και αν αυτό πρέπει να τιμάται. Μιλάω για τη σχέση μεταξύ των ατόμων και της στάσης που έχουν αναμεταξύ τους.
Στις ΗΠΑ κάθε ένας νιώθει τη βεβαιότητα ότι αξίζει ως μονάδα. Κανένας δεν αυτοταπεινώνεται μπροστά σε ανθρώπους ή τάξεις. Ακόμα και η τεράστια διαφορά πλούτου ή η δύναμη των λίγων, δεν μπορούν να υπονομεύσουν αυτήν τη υγιή αυτοεκτίμηση και τον από ένστικτο αυτοσεβασμό για την αξιοπρέπεια προς τον συμπολίτη.
Υπάρχει, ωστόσο, ένα μελαγχολικό σημείο στην κοινωνική οπτική των Αμερικανών. Η αίσθησή τους για την ισότητα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι περιορισμένη στους λευκούς άντρες. Ακόμα όμως και μέσα σε αυτήν την οπτική υπάρχουν προκαταλήψεις τις οποίες, εγώ ως Ιουδαίος, έχω σαφώς συνειδητοποιήσει – αλλά αυτές είναι ελάσσονος σημασίας σε σύγκριση με τη στάση των “Λευκών” ενάντια στους σκουρόχρωμους συμπολίτες τους, και ιδιαίτερα εναντίον των Νέγρων. Όσο περισσότερο νιώθω Αμερικανός, τόσο περισσότερο με πονάει αυτή η κατάσταση. Μπορώ να ξεφύγω από αυτή την αίσθηση της συνενοχής μόνο με το να μιλάω δημόσια.
Πολλοί λογικοί άνθρωποι θα έλεγαν: “Η συμπεριφορά μας προς τους Νέγρους απορρέει από τις δυσμενείς εμπειρίες που ζήσαμε δίπλα στους Νέγρους της χώρας. Δεν είναι ισότιμοι σε εξυπνάδα, αίσθηση υπευθυνότητας και αξιοπιστίας.”
Είμαι βαθειά πεπεισμένος ότι οποιοσδήποτε το πιστεύει αυτό υποφέρει από τραγική παρανόηση. Οι πρόγονοί σας ήταν αυτοί που έσυραν τους μαύρους από τα σπίτια τους με τη βία (στην Αμερική), και η αναζήτηση των λευκών για πλούτο και για μια εύκολη ζωή είναι υπαίτια για την ανηλεή καταπίεση, την εκμετάλλευση και την δουλική κατάντια των νέγρων. Η σύγχρονη προκατάληψη ενάντια στους Νέγρους είναι το αποτέλεσμα του πόθου να συντηρηθεί αυτή η ανάξια κατάσταση.
Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν επίσης σκλάβους. Δεν ήταν μαύροι αλλά λευκοί οι οποίοι είχαν αιχμαλωτιστεί κατά τη διάρκεια του πολέμου. Δεν μπορούσε να στηθεί θέμα συζήτησης περί ρατσισμού. Ακόμα και ο Αριστοτέλης, ένας από τους μεγάλους Έλληνες φιλοσόφους, διακήρυξε πως οι σκλάβοι είναι κατώτερα όντα που δικαίως υποτάχθηκαν και έχασαν την ελευθερία τους. Προφανώς ο ίδιος ήταν δέσμιος μιας παραδοσιακής προκατάληψης από την οποία, παρά την εκπληκτική του ευφυΐα, δεν μπορούσε να ξεφύγει.
Ένα μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς μας απέναντι σε πράγματα εξαρτώνται από τις γνώμες και τα συναισθήματα τα οποία ασυναίσθητα υιοθετούμε στην παιδική μας ηλικία από το περιβάλλον μας. Με άλλα λόγια, είναι η παράδοση αυτή που – εκτός του ότι μας κληροδοτεί δεξιότητες και αξίες – μας κάνει αυτό που είμαστε. Σχεδόν πάντα αντικατοπτρίζεται πόσο σχετικά μικρή, σε σχέση με την ισχυρή επιρροή της παράδοσης, είναι η επίδραση της συνειδητής μας σκέψης στην συμπεριφορά και στις πεποιθήσεις μας.
Θα ήταν ηλίθιο να περιφρονήσει κανείς την παράδοση. Όμως με την ανάπτυξη της αυτοσυνειδησίας μας και της νοημοσύνης μας, πρέπει να ξεκινάμε να ελέγχουμε την παράδοση και να αξιώσουμε μία κριτική σκέψη προς αυτή, εάν επιθυμούμε να αλλάξουν ποτέ οι ανθρώπινες σχέσεις προς το καλύτερο. Πρέπει να αναγνωρίσουμε τι είναι αυτό που στην αποδεχόμενη παράδοσή μας, μας καταστρέφει τη μοίρα και την αξιοπρέπεια – και σχηματίζει τις ζωές μας αντίστοιχα.
Πιστεύω πως οποιοσδήποτε προσπαθήσει να εξετάσει τα πράγματα ειλικρινά, σύντομα θα αναγνωρίσει πόσο ανάξια και θανατηφόρα είναι η παραδοσιακή αρνητική προδιάθεση ενάντια στους Νέγρους.
Τι, λοιπόν, μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος με καλή θέληση για να αντιμετωπίσει τη βαθειά ριζωμένη προκατάληψη; Πρέπει να έχει τη θέληση να γίνει το παράδειγμα προς μίμηση με λέξεις και πράξεις, και πρέπει να εξετάζει μην τυχόν και τα παιδιά του επηρεάζονται από αυτήν την ρατσιστική προκατάληψη.
Δεν πιστεύω να υπάρχει τρόπος με τον οποίο αυτό το παγιωμένο κακό μπορεί γρήγορα να θεραπευτεί. Αλλά μέχρι αυτός ο σκοπός να επιτευχθεί, δεν υπάρχει μεγαλύτερη ικανοποίηση για έναν καλοπροαίρετο άνθρωπο από το να ξέρει ότι έχει διαθέσει την ενέργειά του στην υπηρεσία του καλού.
—Albert Einstein “The Negro Question”, 1946
Ελπίζω πως τα λόγια αυτού του επιστημονικού θρύλου θα μας ξυπνήσουν κάποια ανθρώπινα αισθητήρια και θα μας βοηθήσουν να καταλάβουμε ποιος είναι το θύμα και ποιος ο θύτης στην Ελλαδική πραγματικότητα.
