Να ξεκαθαρίσουμε κάτι. Δεν με ενδιαφέρει τι πιστεύεις και ποιος (κοινωνικά) είσαι. Μου είναι αδιάφορο. Ένα πράγμα με ενδιαφέρει: τι εξέτασες, πώς κατέληξες εκεί.

Από τα σχολικά χρόνια θυμάμαι να έχω πολύ δυνατή γνώμη, και πάντα προκαλούσα τον συνομιλητή μου να αποκαλύψει τα επιχειρήματά του, προκειμένου να τα απογυμνώσω και να δω αν στέκουν. Αν έστεκαν, και μόνο τότε, θα καθόμουν να δω τι ήταν αυτό που έλεγε. Ή τουλάχιστον αυτός ήταν ο σκοπός μου, αλλά συχνά έπεφτα και εγώ στην παγίδα να δεχτώ απόψεις από “αυθεντίες”.

Θα ήθελα λοιπόν, με όση απήχηση έχουμε εδώ, να βοηθήσω όποιον θέλει να καλλιεργήσει κριτική και πολυκριτηριακή σκέψη. Αυτό σαν εφόδιο είναι πιο σημαντικό από την υιοθέτηση μιας θεολογικής προσέγγισης που είναι π.χ. 70, 80, 90% σωστή. Και αυτό γιατί όσο πιο καλές μεθόδους έχεις να ελέγχεις τις διάφορες θεωρίες, τόσο πιο πιθανό έιναι να διορθώσεις αυτό που πιστεύεις και να πλησιάσεις στο 100%. Και γιατί αυτό είναι σημαντικό;

Γιατί αν τυχόν πιστεύεις εσύ σε κάτι λίγο λάθος, ο επόμενος που θα μάθει από σένα, θα το υιοθετήσει, και θα επενδύσει στο λάθος σου πράγματα, ίσως και τον τρόπο ζωής του, αφού κάθε θεολογική προσσέγγιση αλλάζει αυτόν που την δέχεται, όσο ο Θεός είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας στη ζωή του. Μακάριοι οι πτωχοί το πνεύματι λοιπον, ας μείνουμε ταπεινοί, όχι ξερόλες, και ας μάθουμε να ερευνάμε. Σαν παράδειγμα έρευνας θα παρουσιάσω παρακάτω τον τρόπο αντίληψης της θυσίας του Χριστού. Οπότε δυστυχώς, δεν είναι πλατφόρμα τόσο προσιτή για τους άθεους και αλλόθρησκους φίλους. Αλλά ακόμα σας αγαπώ ε!

---

Σε μια ομιλία άκουσα πως τα Χριστούγεννα και το Πάσχα μπορούν να παρομοιαστούν με το d-day (ημέρα απόφασης) και το v-day (ημέρα νίκης) του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το d-day έγινε στις 6 Ιουνίου του 1944 όπου 160.000 στρατιώτες αποβιβάστηκαν στη Νορμανδία. Ήταν μόνο θέμα χρόνου μέχρι να ισοπεδώσουν τον ναζιστικό εχθρό τη v-day τον Μάιο του 1945.

Κάπως έτσι ίσως μπορούμε να πούμε πως τα Χριστούγεννα είναι η ημέρα αποβίβασης του Ιησού στη γη, ενώ το Πάσχα είναι η ημέρα της νίκης! Και ενώ στον Δυτικό κόσμο γιορτάζονται τα Χριστούγεννα ως η σημαντικότερη γιορτή, σε μας εδώ ισχύει το ανάποδο. Δεν πιστεύω πως είναι τόσο σημαντικό να αναλύσουμε κοινωνικά αυτό το φαινόμενο, απλά συμπαθώ την Ανατολική θεώρηση περισσότερο.

Το ακόλουθο κείμενο θα παρουσιάσει 1) τα κριτήρια που προτείνω, με βάση τα οποία θα ήθελα να σκεφτούμε και να συζητήσουμε πάνω στο “πόσο σωστή είναι η κάθε θεωρία του Πάσχα” (ή θεωρία εξιλέωσης), γνωστές και ως atonement theories στην αγγλική ορολογία. 2) Οι θεωρίες αυτές θα παρουσιαστούν στη συνέχεια εν συντομία, και μετά 3) θα κληθείτε να απαντήσετε (αν θέλετε) στο πώς καταλαβαίνετε εσείς τα πράγματα. Όταν με το καλό ολοκληρωθεί από πολλούς το 3 στάδιο, θα βγάλουμε καινούργιο άρθρο όπου θα γίνει μια ανάλυση των απαντήσεών σας και θα εκθέσω τα επιχειρήματά μου για τη δική μου άποψη.

Σημείωση! είναι πολύ πιθανό να μην καταλήξουμε σε μία θεώρηση, αλλά σε πολλές, και αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Γιατί η κάθε θεώρηση μας δίνει και μια διαφορετική ανάγνωση του Ευαγγελίου.

Α) Ορισμός του Προβλήματος. Το τελευταίο πράγμα που θα περίμενε κανείς από τον Θεό είναι να μην ξέρει ποιο πρόβλημα χρειάζεται λύση. Πώς ορίζεται το πρόβλημα από την εκάστοτε θεώρηση, και κατά πόσο συμφωνεί ο κάθε ορισμός με τις βιβλικές, ιστορικές και βιωματικές (εμπειρικές) αναφορές;

Β) Λύση του Προβλήματος. Στον ορισμό του προβλήματος που προτείνει η θεωρία, δίνεται ικανοποιητική λύση;

Γ) Ευστάθεια Λύσης. Ποια η ποιότητα λύσης του Θεού; Μήπως χρειάζονται “ενέσεις” διόρθωσης πού και πού; Λύνεται και η αιτία του προβλήματος;

Δ) συνεπειες του Προβλήματος. Κάθε πρόβλημα είναι σημαντικό όχι μόνο γιατί υπάρχει, αλλά για τη φασαρία, τον πόνο και το κόστος που προκαλεί. Λύνοντας το πρόβλημα που έχει μπροστά του ο Θεός, αναιρούνται οι συνέπειες;

Ε) Συνέπεια υποσχέσεων – πραγματικότητας. Τι ακριβώς υποσχέθηκε πως θα κάνει στην Παλαιά Διαθήκη; Τι είπε ο ίδιος ο Χριστός πως θα κάνει και τι είπε ότι έκανε αφού είχε ολοκληρωθεί η λύση;

Στ) Καρδιά του Πατέρα. Γνωρίσαμε το πώς είναι ο Πατέρας, βλέποντας τον Υιό. Υπάρχει κάτι στην προκειμένη θεωρία που δείχνει ασυνέπεια με τον χαρακτήρα του Θεού όπως αυτός εμφανίζεται μέσω του Υιού;

Ζ) Καινή Διαθήκη. Εφόσον λύθηκε το πρόβλημα, πώς το περιγράφουν οι συγγραφείς της Κ.Δ.; Ποια τα λόγια των Αποστόλων όταν απευθύνονται στον κόσμο για το ευαγγέλιο του Χριστού;

Η) Παράδοση. Τί πίστευαν οι πρώτοι χριστιανοί; Τι έγινε όταν η επίσημη θέση άλλαξε στη ζωή της εκκλησίας;

 

και τέλος.. Πιθανώς υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης στις υπάρχουσες θεωρίες! Τι έχουμε να προτείνουμε ως βελτίωση; (είπαμε, όλοι έχουμε δικαίωμα στην άποψη!)

Στη συνέχεια παρουσιάζω εκλαϊκευμένα τις θεωρίες που έχω βρει. Συγγνώμη για την ίσως κακή μεταφορά της ορολογίας στα ελληνικά, σε παρένθεση παραθέτω τους αγγλικούς όρους. Κάθε θεωρία συνοδεύεται και από επεξηγηματικό βιντεάκι που βρήκα (αν βρήκα).

1. Θεωρία της απολύτρωσης (ransom theory) – video 1 & video 2 (Narnia)Ίσως η αρχαιότερη σωζόμενη θεωρία.
   Ο Χριστός είναι τα λύτρα (το κόστος) που χρειάστηκαν για να μας εξαγοράσει πίσω ο Θεός. (Μάρκος 10:45). Τώρα το από ποιον, το δίνει ο καθένας διαφορετικά: π.χ. Από τον Διάβολο ή από τον Θάνατο. Σε κάθε περίπτωση, είναι οι πονηρές δυνάμεις σίγουρα που θα ήθελαν τον Χριστό νεκρό. Αλλά δεν υπολόγιζαν πως ο Χριστός θα ανασταινόταν, και τελικά βγήκαν χαμένοι. Ο Αυγουστίνος συγκεκριμένα λέει πως ο σταυρός είναι σαν ποντικοπαγίδα για τον Διάβολο.
   Κάποιοι θεολόγοι προσπαθούν να αποσυνδέσουν τον Διάβολο ή τον Θάνατο ως αποδέκτη των λύτρων, και να αφήσουν τη βιβλική περιγραφή να μιλήσει τόσο όσο αγγίζει.

   “Ουσιαστικά, αυτή η θεωρία ισχυρίζεται ότι ο Αδάμ και η Εύα ξεπούλησαν την ανθρωπότητα στον Διάβολο τη στιγμή της Πτώσης. Οπότε, η δικαιοσύνη απαιτούσε ότι ο Θεός θα πλήρωνε τον Διάβολο ένα αντίλυτρο για να μας απελευθερώσει από τις “δαγκάνες” του Διαβόλου. Ο Θεός, ωστόσο, ξεγέλασε τον Διάβολο κάνοντάς τον να δεχτεί τον θάνατο του Χριστού ως αντίλυτρο, καθώς ο Διάβολος δεν συνειδητοποίησε πως ο Χριστός δεν μπορούσε να κρατηθεί δέσμιος του θανάτου. Από τη στιγμή που ο Διάβολος δέχτηκε τον θάνατο του Χριστού ως αντίλυτρο, η θεωρία καταλήγει, η δικαιοσύνη ικανοποιήθηκε και ο Θεός μπορούσε να μας απελευθερώσει από του Διαβόλου το χέρι.”
   — Robin Collins, Understanding Atonement: A New and Orthodox Theory

2. Χριστός o Νικητής (Christus Victor) – video 1 & video 2  (Matrix) “θανάτω θάνατον πατήσας”.
   Πιθανότατα ήταν η επικρατέστερη θεώρηση των πρώτων αιώνων, μέχρι είτε την εποχή του Άνσελμου (11 αιώνα) ή ακόμα και την εποχή του Καλβίνου (16 αιώνα). Ο Χριστός νικάει τον θάνατο, και ως εκ τούτου χάνεται και ο φόβος του θανάτου (που είναι και η πηγή κάθε εξουσίας: “θα με ακούς, αλλιώς θα σε σκοτώσω”). Όλες οι δυνάμεις, οι εξουσίες, τα πάντα σε ουρανό και γη είναι υποταγμένες πλέον στον Χριστό (Ματθαίος 28:18).

   “ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου, γενηθήτω τὸ θέλημά σου, ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ γῆς”

   Με αυτόν τον τρόπο ιδρύεται και η βασιλεία του Θεού επίσημα. Νικάται ο άρχοντας του κόσμου, που νωρίτερα ζητούσε από τον Χριστό να τον προσκηνύσει, προκειμένου να του χαρίσει τα βασίλεια της γης. Εδώ ο θάνατος του Χριστού δεν είναι κάτι που ζητάει ο Θεός για να ησυχάσει η οργή του ή μια εξόφληση λογαριασμού προς τον Διάβολο, αλλά κάτι που ζητούν οι άνθρωποι και οι σκοτεινές δυνάμεις για να βγάλουν από τη μέση τον Χριστό. Ο Χριστός, συνεπής με τη διδασκαλία του, δεν αντιστέκεται στο κακό που του προξενούν, αλλά γυρίζει το άλλο μάγουλο μέχρι θανάτου. Η ανάστασή του σηματοδοτεί και το τέλος της εξουσίας του θανάτου.

3. Θεωρία της Ηθικής Επιρροής (moral influence) – video 1 & Harry PotterΩς θεωρία δεν αντικρούει τις δύο προηγούμενες, αλλά δρα συμπληρωματικά. Ωστόσο συγκρούεται μετωπικά με τις θεωρίες της ικανοποίησης και της ποινικής αποκατάστασης (βλ. πιο κάτω).
   Ενώ οι δύο προηγούμενες έχουν ως κύριους “παίκτες” της τον Χριστό ενάντια στις σκοτεινές δυνάμεις, αυτή και η επόμενη έχουν ως κύρια αλληλεπίδραση τον Χριστό με μας. Η Ηθική Επιρροή είναι η θεωρία που λέει πως ατενίζοντας τη ζωή, τη διδασκαλία και τα πάθη του Χριστού, παρακινούμαστε να του μοιάσουμε. Αλλάζουμε δηλαδή ηθική βάση, μόνο και μόνο επειδή όλο αυτό μας συγκλονίζει (προς Ρωμαίους 2:4). Το παράδειγμα της ζωής του Χριστού είναι κάτι που αξίζει να ζεις, και για αυτόν τον λόγο σε ελκύει.
   EDIT 26/06/2017 23:46 Η θεωρία της ηθικής επιρροής υποστηρίζει πως κάποιος σώζεται ως αποτέλεσμα της πιστότητάς του στον Χριστό (ηθική αλλαγή του), ενώ η θεωρία της ποινικής αποκατάστασης, ως αποτέλεσμα της πίστης (=αποδοχής) ότι ο Χριστός πήρε την τιμωρία που άρμοζε στους ανθρώπους.
4. Θεωρία της ανακεφαλαίωσης (recapitulation theory) –  video
   
   Αρχαία όσο περίπου και οι προηγούμενες θεωρίες. Σε αυτήν τη θεωρία, πρωταγωνιστική οπτική γωνία είναι αυτή του να βλέπουμε τον Ιησού ως τον δεύτερο Αδάμ (Ά Κορ. 15:22). Σκοπός λοιπόν του Ιησού είναι να ξαναρχίσει η ιστορία, αυτή τη φορά με αυτόν σαν παράδειγμα, σαν brand name και σαν εισηγητή της. Παίρνει αυτός τη φύση μας, τις αμαρτίες μας, τη θέση μας, και μας προσφέρει τη δική του.
5. Θεωρία της ικανοποίησης (Satisfaction theory): Εισηγητής της ο Άνσελμος του 11 αιώνα.
   
   

   Θωμάς Ακινάτης – εξέλιξε τη θεωρία του Άνσελμου

   Πρόκειται για την κύρια θεωρία του Καθολικού κόσμου. Σε αυτήν και την επόμενη θεωρία, οι δύο κύριοι παίκτες είναι ο Πατέρας και ο Υιός. Σύμφωνα με αυτήν, λόγω της απειθαρχίας μας και της αμαρτίας μας, η τιμή του Θεού έχει προσβληθεί. Καθώς η οπτική αυτή κτίστηκε την εποχή της Φεουδαρχίας, ήταν επόμενο να φανταστεί ο εισηγητής της πως εμείς (ως αχρείοι δούλοι) δεν έχουμε να προσφέρουμε τίποτα για να διορθωθεί η όλη κατάσταση. Αντί αυτού, ο Θεός στέλνει τον Υιό του, να πεθάνει και να πληρώσει για χάρη μας το χρέος που αναλογεί για τη διόρθωση της προσβολής της τιμής του, δρα έτσι ως αλεξικέραυνο της οργής του ώστε να μην υπάρχει πλέον κάποια εκρεμμότητα προς εμάς.
   Σε αντίθεση με τις προηγούμενες θεωρίες, όπως αυτή του Christus Victor, και της ηθικής επιρροής, σε αυτήν και την επόμενη θεωρία, δεν μπορεί να συγχωρέσει ο Θεός χωρίς τίμημα. Πάντα κάποιος πρέπει να πληρώσει.

   “Αυτό είναι το χρέος που ο άνθρωπος και ο άγγελος χρωστάει στον Θεό, και κανένας που πληρώνει αυτό το χρέος δεν διαπράττει αμαρτία, αλλά κάθε ένας που δεν το πληρώνει, αμαρτάνει. Αυτή είναι η δικαιοσύνη, ή η ακεραιότητα της θέλησης, που κάνει ένα ον δίκαιο και ακέραιο στην καρδιά, δηλαδή, στη θέληση. Και αυτό είναι το μόνο και το όλο χρέος της τιμής που οφείλουμε στον Θεό, και αυτό που ζητάει ο Θεός από μας.” – Άνσελμος

6. Θεωρία της ποινικής αποκατάστασης (penal Substitution) – videoΠρόκειται για μια λίγο διαφορετική οπτική της προηγούμενης θεωρίας και φαίνεται να την εισάγει τον 16 αιώνα ο Καλβίνος. Αν και κάποιοι βλέπουν να προέρχεται και από τους αρχαίους πατέρες.
   Σύμφωνα με αυτήν την οπτική, επειδή παρακούσαμε τον Θεό, υπάρχει ένα ποινικό χρέος που πρέπει να πληρωθεί (ο Καλβίνος ήταν νομικός), προκειμένου ο Θεός να μπορεί να μας συγχωρέσει και να είμαστε κοντά του. Επειδή εμείς δεν έχουμε τι να πληρώσουμε ώστε να υπάρξει συγχώρηση, πληρώνει ο Υιός την οργή του Πατέρα (με ακριβές ή υπεραρκετό αντίτιμο), και για μας περισσεύει μόνο αγάπη.

Υπάρχουν πολλές παραλλαγές στις παραπάνω θεωρίες. Τώρα αυτό που μένει είναι να τις βαθμολογήσουμε (βλ. τέλος του άρθρου).

Μερικά ακόμα χρήσιμα video:

gospel in chairs:

The bible project:

Debate Christus Victor vs. Penal Substitution

Στην παρακάτω φόρμα, θα συλλεχθούν οι απόψεις σας, και στη συνέχεια, σε δεύτερο άρθρο θα υπάρξει ανάλυση των αποτελεσμάτων, ενώ θα εκθέσω και τον τρόπο που βαθμολόγησα προσωπικά την κάθε θεωρία. Ελπίζω αυτή η διαδικασία να μας βοηθήσει όλους να σκεφτόμαστε πιο κριτικά. Enjoy!