Πώς να σύρετε το λεπτό χορό της ανεπιφύλακτης ανοιχτότητας στην αλήθεια.
Ενάμιση αιώνα προτού ο Καρλ Σαγκάν διερευνήσει τη σχέση μεταξύ επιστήμης και θρησκείας, η Άντα Λάβλεϊς, η πρώτη προγραμματίστρια ηλεκτρονικών υπολογιστών στον κόσμο, μελέτησε το θέμα σε μια όμορφη επιστολή. Δύο αιώνες αργότερα, ο Άλαν Λάιτμαν έφτιαξε ένα μαγευτικό ορισμό της κοσμικής πνευματικότητας. Το ζήτημα αυτό έχει επίσης αντιμετωπιστεί από τον Άλμπερτ Αϊνστάιν απαντώντας στο ερώτημα ενός μικρού κοριτσιού σχετικά με το αν προσεύχονται άραγε οι επιστήμονες, η Φλάνερι Ο’ Κόνορ εξετάζει το δόγμα, την πίστη, και τη διαφορά μεταξύ θρησκείας και πίστης, και η Τζέιν Γκούνταλ στην εξαιρετική συνομιλία της με τον Μπιλ Μάγιερς πάνω στην επιστήμη και την πνευματικότητα — και παρόλα αυτά το ζήτημα είναι, και ίσως είναι προορισμένο να παραμείνει, ανοικτό.
Μια από τις πιο σαφείς και ευκρινείς προσπάθειες να απαντηθεί έρχεται από τον Άλαν Γουάτς, ο οποίος εκλαΐκευσε την Ανατολική φιλοσοφία στη Δύση, στο φανταστικό του βιβλίο του 1951 The Wisdom of Insecurity: A Message for an Age of Anxiety — ο ίδιος πολύτιμος θησαυρός που μας έδωσε τον Γουάτς για την ευτυχία και το πώς να ζούμε μια πλήρη ζωή και την προφητική του προειδοποίηση σχετικά με τη σύγχρονη λαιμαργία μας των μίντια.
Ο Γουάτς γράφει:
Πρέπει εδώ να κάνουμε μια σαφή διάκριση μεταξύ πεποίθησης και πίστης, διότι, στη γενική πρακτική, η πεποίθηση έχει καταλήξει να σημαίνει μια κατάσταση του νου που είναι σχεδόν το αντίθετο της πίστης. Η πεποίθηση, όπως χρησιμοποιώ τη λέξη εδώ, είναι η επιμονή ότι η αλήθεια είναι αυτό που “εκουσίως” ή θα επιθυμούσε κανείς να είναι. Ο οπαδός θα ανοίξει το μυαλό του στην αλήθεια υπό την προϋπόθεση ότι ταιριάζει με τις προκαταλήψεις και τις επιθυμίες του. Η πίστη, από την άλλη πλευρά, είναι ένα ανεπιφύλακτο άνοιγμα του νου στην αλήθεια, οποιαδήποτε μπορεί να καταλήξει ότι είναι. Η πίστη δεν έχει προκαταλήψεις· είναι μια βουτιά στο άγνωστο. Η πεποίθηση κολλάει, αλλά η πίστη αμολιέται. Με αυτή την έννοια της λέξης, η πίστη είναι η ουσιώδη αρετή της επιστήμης, και ομοίως κάθε θρησκείας που δεν είναι εξαπάτηση.
[…]
Η παρούσα φάση της ανθρώπινης σκέψης και της ιστορίας … σχεδόν μας υποχρεώνει να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα με ανοιχτό μυαλό, και μπορείτε να γνωρίσετε το Θεό μόνο μέσα από ένα ανοιχτό μυαλό ακριβώς όπως μπορείς να δεις τον ουρανό μόνο μέσα από ένα καθαρό παράθυρο. Δεν θα δεις τον ουρανό αν έχεις καλύψει το γυαλί με μπλε μπογιά.
Αλλά οι “θρησκευόμενοι” άνθρωποι που αντιστέκονται στο ξύσιμο της μπογιάς από το τζάμι, που κοιτάζουν την επιστημονική στάση με φόβο και δυσπιστία, και συγχέουν την πίστη με την προσκόλληση σε συγκεκριμένες ιδέες, είναι κατά ανεξήγητο τρόπο αδαείς για τους νόμους της πνευματικής ζωής που μπορούν να βρουν στο έδαφος των δικών τους παραδοσιακών καταγραφών. Μια προσεκτική μελέτη της συγκριτικής θρησκείας και της πνευματικής φιλοσοφίας αποκαλύπτει ότι η εγκατάλειψη της πεποίθησης, της κάθε προσκόλλησης σε μια μελλοντική ζωή καποιανού, και κάθε προσπάθειας να ξεφύγει κανείς από την περατότητα και τη θνητότητα, είναι ένα συνηθισμένο και φυσιολογικό στάδιο στο δρόμο του πνεύματος. Πράγματι, είναι πραγματικά μια τέτοια “πρώτη αρχή” της πνευματικής ζωής που θα έπρεπε να ήταν προφανές από την αρχή, και φαίνεται, ύστερα από όλα, αναπάντεχο το ότι οι σπουδασμένοι θεολόγοι δεν θα έπρεπε να υιοθετήσουν παρά μια συνεργατική στάση απέναντι στην κριτική φιλοσοφία της επιστήμης.
